Sinds drie jaar realiseer ik me pas echt dat mensen die de oorlog meemaakten, tot een uitstervende generatie behoren. Dodenherdenking verandert daarmee steeds meer van karakter.
In maart 2015 overleed voormalig verzetsman Piet van den Hoek op 93-jarige leeftijd. Vanwege zijn inzet tijdens de Tweede Wereldoorlog was hij in 1948 onderscheiden met de Militaire Willemsorde. Zijn bijdragen aan de Dodenherdenking waren altijd indrukwekkend.
Precies in die periode was ik betrokken bij de festiviteiten rondom de 70-jarige herdenking van de bevrijding. Dat hij daar naar uitgekeken had, maar er zelf niet mee bij zou zijn, was op een bepaalde manier confronterend. Postuum bracht ‘zijn’ stichting Omzien & Gedenken nog een verhalenboek uit. Het voorwoord daarin was half afgemaakt door hemzelf.
Verdwijnende herinneringen
Tijdens de Dodenherdenking in datzelfde jaar zaten alleen Sjaan Westerhout en Ies Zonneveld op de gereserveerde stoelen voor het voormalige verzet. In 2017 overleden zij beiden. Vanavond stonden er voor het eerst géén stoelen meer voor het voormalig verzet. Werd er géén krans meer gelegd namens het voormalig verzet. Ook dat was confronterend.
Generaties komen en gaan, herinneringen blijven. Dat is nu eenmaal zo. Met elke generatie die verdwijnt, verdwijnen ook levende herinneringen. Steeds meer merken we dat herinneringen van verzetshelden, overlevenden en tijdgenoten verstommen. Hun woorden en emoties gaven de naoorlogse generaties een gevoel van urgentie: ‘opdat wij niet vergeten’.
Nu de oorlog steeds verder achter ons komt te liggen, horen we steeds minder van die ervaringen uit de eerste hand. Maar intussen staat de tijd niet stil, de Tweede Wereldoorlog was niet de laatste oorlog. Bewust of onbewust denken we met Dodenherdenking ook aan andere oorlogen, conflicten en slachtoffers wereldwijd. Voor wie zelf geen herinneringen heeft aan ‘de oorlog’, komt herdenken op deze manier misschien wel het dichtst bij. Over de recente of hedendaagse conflicten weten we immers het meest. Toespraken en beschouwingen geven ook aan die gevoelens vaak woorden in de dagen rond 4 mei.
Herinneringen levend houden
Maar elk weldenkend mens voelt aan dat we met Dodenherdenking in de eerste plaats de miljoenen slachtoffers herdenken van een gebeurtenis die zijn weerga niet kent. Zo begon deze plechtigheid, meteen na de Tweede Wereldoorlog, en zo leeft die nog steeds voort. Nu de stemmen van ooggetuigen verstommen, is het des te belangrijker is dat we de herinneringen levend houden en verhalen doorgeven. Alleen zo voorkomen we dat het geluid van lawaaimakers ook de stilte van oorlogsherinneringen gaat overschreeuwen.